Zakażenie układu moczowego (ZUM): objawy, rozpoznanie, leczenie

Zakażenie układu moczowego (ZUM) dotyczy od 2 do aż 20% małych pacjentów, co czyni je jedną  z najczęstszych chorób wieku dziecięcego. Objawy infekcji układu moczowego różnią się w zależności od wieku i odcinka układu moczowego zajętego procesem zapalnym. Jak rozpoznać, że u dziecka wystąpiło zapalenie układu moczowego i jak wygląda jego leczenie – o tym w dzisiejszym artykule.

Zakażenie układu moczowego – najważniejsze informacje

ZUM związany jest głównie z infekcjami bakteryjnymi (rzadziej wywołują je wirusy i grzyby), wśród których głównym patogenem odpowiedzialnym za około 85% zakażeń jest pałeczka okrężnicy, szerzej znana jako Esherichia coli, która normalnie bytuje w przewodzie pokarmowym.

Z uwagi na warunki anatomiczne pod postacią krótszej cewki moczowej (krótsza „droga do pokonania” dla bakterii) do ZUM predysponowane są dziewczynki i to one najczęściej trafiają z tego powodu do lekarza.
Warto pamiętać także o tym, że nawroty infekcji układu moczowego mogą sugerować istnienie wady lub nieprawidłowości w drogach moczowych albo niewłaściwej funkcji pęcherza moczowego np. pod postacią zalegania moczu.

Objawy zakażenia układu moczowego

Objawy infekcji w drogach moczowych różnią się w zależności od wieku dziecka:

Noworodki i niemowlęta do 3 miesiąca życia:

• Objawy kliniczne są niecharakterystyczne, może wystąpić: biegunka, wymioty, niechęć do jedzenia, płaczliwość, niepokój, zwiększone oddawanie moczu (często o zmienionym zapachu) oraz niekiedy przedłużająca się żółtaczka noworodków.
• Gorączka występuje rzadziej niż u połowy maluchów.
• W przypadku uogólnienia infekcji może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
• To w tej grupie ZUM występuje najczęściej.

Dzieci od 3 miesiąca do 3 roku życia:

1. Do podstawowych objawów należy gorączka, nudności, brak łaknienia, zahamowanie przyrostu masy ciała, bóle brzucha.
2. Charakterystycznym objawem, który jednak nie zawsze występuje, jest niepokój i płacz przy oddawaniu moczu, oraz zmiana jego koloru i zapachu.
3. Bolesne parcie na pęcherz, częstomocz oraz ból i pieczenie przy oddawaniu moczu występują głównie po 1 roku życia.

Dzieci>3 roku życia:

• Występują objawy dyzuryczne, bóle brzucha, bóle okolicy lędźwiowej, zmiana koloru i zapachu moczu.
• Bóle okolicy lędźwiowej, szczególnie przy jej wstrząsaniu (lekkim uderzeniu w tę okolicę ciała) oraz gorączka>38,5°C wskazują na zajęcie górnych dróg moczowych i ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek. Objawy dyzuryczne występują w tym przypadku u około ¼ chorych.
• Nasilenie objawów dyzurycznych z gorączką nieprzekraczająca 38,5°C bez dolegliwości bólowych okolicy lędźwiowej wskazują raczej na zapalenie pęcherza.
• W przypadku nawrotowych zapaleń układu moczowego mogą występować jedynie nieprawidłowości w badaniach moczu, bez jakichkolwiek objawów.

Diagnostyka i rozpoznanie zapalenia układu moczowego

Lekarz rozpoznaje zakażenie układu moczowego na podstawie wywiadu i badania ogólnego dziecka oraz wyniku badań dodatkowych. Podstawą diagnostyki jest badanie ogólne moczu, w którym znacząca jest obecność leukocytów, czasem także białka i erytrocytów oraz dodatni posiew moczu, który potwierdza zakażenie i identyfikuje jego przyczynę. Pomocna bywa też ocena morfologii krwi, OB i białka c-reaktywnego (CRP). Ważnym badaniem, szczególnie przy pierwszym epizodzie ZUM jest wykonanie badania USG jamy brzusznej, z dokładną oceną składowych układu moczowego. Niekiedy istnieje także konieczność wykonania dodatkowych badań dotyczących budowy i funkcji pęcherza moczowego lub nerek, jednak o ich konieczności decyduje lekarz.

Leczenie ZUM u dzieci

Leczenie zakażeń układu moczowego uzależnione jest od wieku dziecka, jego stanu ogólnego oraz postaci zakażenia.

U noworodków antybiotykoterapia dożylna trwa nawet 21, u dzieci
Dzieci>6 miesiąca życia bez ciężkiego przebiegu ZUM są leczone antybiotykiem podawanym doustnie przez 10 dni.

Zakażenie bezobjawowe i zakażenie dolnego odcinka dróg moczowych do 10 roku życia leczone jest nitrofurantoiną, trimetoprimem lub kotrimoksazolem przez 7 dni, natomiast u starszych dzieci taka terapia stosowana jest jedynie przez 3 dni. U dzieci< 1 roku życia konieczne jest zawsze zastosowanie antybiotykoterapii, gdyż w tej grupie wiekowej bardzo trudno jest odróżnić zakażenie górnego i dolnego odcinka układu moczowego.

Zakażenie układu moczowego jest jedną z częstszych przyczyn zgłaszania się rodziców z dziećmi do lekarzy POZ, na tyle częstą, że prawdopodobnie każdy rodzic chociaż raz, na którymś etapie życia swojego dziecka będzie musiał się z nim zmierzyć. Warto pamiętać o tym, że ZUM może przebiegać bez objawów charakterystycznych, dlatego też w przypadku osłabienia dziecka, braku łaknienia czy podwyższonej temperatury ciała należy pomyśleć, że może być to rozwijające się zakażenie układu moczowego. W takim wypadku warto pobrać mocz na badanie i skonsultować się z lekarzem, który postawi właściwą diagnozę i zaordynuje odpowiednie leczenie, dostosowane do wieku malucha i rodzaju infekcji.