Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu

W naszym kraju średnio 3-10% kobiet na którymś etapie ciąży słyszy diagnozę wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu (z ang. IUGR – intrauterine or fetal growth restriction/retardation). W wielu z nich może wzbudzać to uzasadniony niepokój oraz lęk wynikający często z braku dostatecznej ilości informacji na temat tej choroby. Tak więc, czym jest IUGR, jakie są jego przyczyny oraz wpływ na dalsze życie i zdrowie dziecka?

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu – definicja

Każde dziecko w łonie matki posiada pewien genetycznie uwarunkowany potencjał wzrostowy (możliwość osiągnięcia określonych wymiarów ciała i stopnia dojrzałości), który w zależności od czynników płodowych, matczynych, łożyskowych, czy też środowiskowych może być w pełni lub tylko częściowo wykorzystany. Tym samym, pojęcie wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu dotyczy jedynie tych maluchów, które, upraszczając nieco, miały szanse przed porodem urosnąć większe niż się urodziły.

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu, a pojęcie hipotrofii

Pojęcia hipotrofii (SGA – noworodek zbyt mały w stosunku do swojego wieku ciążowego, co dla dziecka donoszonego równa się masie ciała poniżej 2500 gramów) jest często mylnie utożsamiane z terminem IUGR. Należy jednak pamiętać, że wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu jest zawsze uwarunkowane niewykorzystaniem potencjału wzrostowego, a hipotrofia w większości przypadków (30-70%) wynika z wykorzystanego, ale wyjściowo niższego potencjału (dziecko nawet przy optymalnych warunkach rozwoju nie jest w stanie urosnąć większe).

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu – typ symetryczny oraz asymetryczny

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu dzieli się tradycyjnie na dwa typy:

• Typ symetryczny (rozpoznawany w pierwszej połowie ciąży) – dotyczy 25% dzieci z IUGR i wiąże się z niską masą urodzeniową oraz małymi obwodami główki i brzuszka. W jego przypadku rzadko obserwuje się zjawisko pourodzeniowego nadganiania wzrostu, co wynika z trwałego upośledzenia potencjału wzrostowego na wczesnych etapach rozwoju płodowego (wady genetyczne, nieprawidłowości chromosomalne, czy też narażenie na szkodliwe substancje chemiczne oraz leki).
• Typ asymetryczny (rozpoznawany w drugiej połowie ciąży) – wiąże się z małą masą urodzeniową i względnie prawidłowymi obwodami brzuszka oraz główki, co nadaje dziecko charakterystyczny wygląd (nieproporcjonalnie duża głowa oraz długie i chude kończyny). W odróżnieniu od IUGR symetrycznego wiąże się z częstym zjawiskiem pourodzeniowego nadganiania wzrostu, gdyż najczęściej w jego przypadku potencjał wzrostowy jest zachowany (zazwyczaj jest wynikiem ciążowego nadciśnienie tętniczego, czy też nikotynizmu matki).

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu – przyczyny

Jak wspominaliśmy wcześniej, potencjał wzrostowy dziecka może być zahamowany przez czynniki płodowe, matczyne, łożyskowe i środowiskowe:

• Czynniki płodowe – wady genetyczne, nieprawidłowości chromosomalne, wady wrodzone, bloki metaboliczne, czy też zakażenia wewnątrzmaciczne (zwłaszcza zakażenia z grupy TORCH).
• Czynniki matczyne – cukrzyca, nadczynność tarczycy, choroby układu krążenia, choroby nerek, bardzo młody wiek matki (poniżej 16 roku życia), czy też przyjmowane w trakcie ciąży leki (na przykład beta-blokery, leki przeciwdrgawkowe, glikokortykosteroidy).
• Czynniki łożyskowe – głównie nieprawidłowości budowy oraz funkcji łożyska (na przykład odklejenie łożyska, krwiak, czy pojedyncza tętnica pępowinowa).
• Czynniki środowiskowe – niedożywanie matki, narażenie na szkodliwe substancje chemiczne oraz uzależnienia (głównie alkohol oraz nikotyna).

Oczywiście, część wymienionych przez nas przyczyn jest niezależna od matki, ale bez wątpienia unikanie używek, zdrowy styl życia i regularne wizyty u lekarza znacznie obniżają ryzyko wystąpienia u dziecka IUGR.

Ciąża powikłana wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu płodu – postępowanie

Ciąża powikłana wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu płodu traktowana jest jako ciąża wysokiego ryzyka i wymaga szczególnego nadzoru nad matką i nienarodzonym jeszcze maluchem. W części przypadków wymagana jest hospitalizacja w trakcie ostatnich tygodni ciąży, wcześniejsze zakończenie ciąży lub poród poprzez cesarskie cięcie.

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu – rokowanie

Z danych statycznych wynika, iż 80-85% procent dzieci z IUGR (zwłaszcza asymetrycznym) w ciągu pierwszych dwóch lat życia wyrównuje swoje wymiary względem rówieśników. W pozostałych przypadkach duże nadzieje wiąże się z terapią hormonem wzrostu (w naszym kraju prowadzony jest program lekowy w tym zakresie). Niemniej jednak dzieci obarczone IUGR wymagają wzmożonej obserwacji przez cały okres rozwojowy, zwłaszcza w okresie okołoporodowym (śmiertelność okołoporodowa może sięgać 10%).

Podsumowując, IUGR jest zaburzeniem stosunkowo częstym i w większości przypadków na szczęście charakteryzuje się stosunkowo dobrym rokowaniem, co do zdrowia i życia nienarodzonego malucha, a potem noworodka.

Bibliografia:
Pediatria autorstwa Wandy Kawalec.
http://www.ptmp.com.pl/png/png3z4_2010/PNG34-03-Jasinska.pdf