Polekowe uszkodzenie wątroby u dzieci

Każdego roku rośnie liczna leków dostępnych bez recepty (tak zwanych leków OTC). Dane ekonomiczne mówią, iż rynek tych preparatów był w 2015 roku wyceniany w naszym kraju na ponad 9 miliardów złotych. Niestety, tak duża dostępność leków OTC skutkuje znacznym wzrostem ich spożycia oraz zwiększoną liczbą nowych przypadków zamierzonych i niezamierzonych zatruć. Zatem, jakimi medykamentami najczęściej zatruwają się Polacy? Czym jest polekowe uszkodzenie wątroby u dzieci?

Najbardziej niebezpieczne dla wątroby leki dostępne bez recepty

Istnieje ponad 800 substancji czynnych, które wykazują działanie toksyczne w stosunku do wątroby. Cześć z nich jest dostępna w naszym kraju bez recepty i szeroko stosowana również u dzieci. Tak więc spośród leków OTC wywołujących najczęściej polekowe uszkodzenia wątroby należy wymienić:

• paracetamol – powszechnie stosowany lek o działaniu przeciwgorączkowym oraz przeciwbólowym. W Polsce jest dostępny pod postacią wielu preparatów, co sprawia, iż jest przyczyną wielu niezamierzonych zatruć. Dawka śmiertelna paracetamolu w przypadku dorosłych wynosi około 150 mg/kilogram masy ciała (około 20 standardowych tabletek). W przypadku dzieci niebezpiecznie mogą być jednak o wiele mniejsze dawki.
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – na przykład ibuprofen, ketoprofen, czy też diklofenak, omeprazol – lek o działaniu hamującym wydzielanie kwasu solnego w żołądku stosowany w leczeniu na przykład zgagi.

Co warte zaznaczenia, toksyczne działanie leków wynika najczęściej z ich przedawkowania lub łączenia z innymi substancjami (w tym narkotykami i alkoholem).

Uszkodzenie wątroby u dzieci wywołane przedawkowaniem paracetamolu

Zatrucie paracetamolem jest najczęstszym zatruciem polekowym w Polsce i na świecie. W latach 2010-2015 w województwie pomorskim zanotowano ponad 200 pacjentów. Dane amerykańskie mówią z kolei o tym, iż około 50% przypadku ostrego uszkodzenia wątroby jest właśnie powodowane przez przedawkowanie paracetamolu.

Przebieg zatrucia paracetamolem jest fazowy. Jedynie w przypadku bardzo masywnych zatruć objawy ostrego uszkodzenia wątroby pojawiają się już w pierwszej dobie. U pozostałych chorych obserwuje się:

• faza 1 (pierwsza doba od spożycia leku) – większość chorych nie odczuwa żadnych objawów. Sporadycznie mogą pojawiać się nudności, wymioty oraz bóle brzucha,
• faza 2 (2. i 3. doba od spożycia leku) – charakterystyczny jest ostry ból brzucha w rzucie wątroby (prawy, górny kwadrant) oraz żółtaczka,
• faza 3 (4. i 5. doba od spożycia leku) – w tym okresie pojawiają się objawy ciężkiego uszkodzenia wątroby (zaburzenia świadomości, niewydolność krążeniowo-oddechowa). Mogą się również dołączyć symptomy uszkodzenia nerek (skąpomocz i bezmocz),
• faza 4 (>5. doby od spożycia leku) – w tej fazie dochodzi do zgonu pacjenta lub stopniowej poprawy jego stanu klinicznego (w ciągu 7.-14. dni).

Leczenie zatrucia paracetamolem obejmuje płukanie żołądka (do 1. godziny od zatrucia). Niezwykle istotne jest również podanie odtrutki, jaką jest N-acetylocysteina. W przypadku nieodwracalnego uszkodzenia wątroby jedynym sposobem leczenia jest przeszczep wątroby.

Polekowe uszkodzenie wątroby u dzieci lekami innym niż paracetamol

Przebieg kliniczny polekowych uszkodzeń wątroby jest zróżnicowany w zależności od konkretnego leku, jego dawki, czasu przyjmowania oraz stanu pacjenta. Obserwuje się zarówno przypadki ostrego uszkodzenia wątroby (na przykład paracetamol), przewlekłego uszkodzenia wątroby (antybiotyki, pochodne witaminy A stosowane w leczeniu trądziku) oraz bezobjawowe. U części chorych jedynym symptomem toksycznego działania leków może być wzrost aktywności enzymów wątrobowych (głównie AST i ALT).

Leczenie polekowego uszkodzenia wątroby jest w większości objawowe i polega na odstawieniu leków wywołujących reakcję toksyczną. Swoista odtrutka jest w zasadzie dostępna jedynie w przypadku przedawkowania paracetamolu.

Słowem zakończenia, leki OTC są równie niebezpieczne dla zdrowia, jak i te wydawane wyłącznie na receptę. Stąd też należy ograniczyć ich spożycie, a ich dłuższe stosowanie zawsze konsultować z lekarzem. Co więcej, bardzo istotne jest również przyjmowanie leków na receptę zgodnie z zaleceniami.

Bibliografia:
Interna Szczeklika 2018/19
Polekowe uszkodzenie wątroby – Prof. dr hab. Anna Boroń-Kaczmarska