Nietolerancja laktozy u dzieci – jak się objawia?

Jedną z najczęstszych nietolerancji pokarmowych jest nietolerancja laktozy, czyli dwucukru, znajdującego się w dużych ilościach w mleku (także tym matczynym). Z uwagi na brak enzymu rozkładającego ten cukier, dzieci nie są w stanie go trawić, a to z kolei powoduje u nich dokuczliwe objawy. W takim przypadku należy niestety zrezygnować z produktów mlecznych, zastępując je specjalnymi odpowiednikami. Spróbujmy przyjrzeć się bliżej problemowi i zastanowić się, jak najlepiej sobie z nim poradzić. Jak objawia się nietolerancja laktozy u dzieci?

Dlaczego niektóre dzieci nie tolerują laktozy?

Nietolerancja laktozy u dzieci zaliczana jest do schorzeń z grupy zaburzeń dotyczących węglowodanów. Przyczyny tej choroby mogą być zarówno pierwotne, jak i wtórne.

Pierwotną przyczyną nietolerancji laktozy jest brak lub niska aktywność enzymu trawiącego ten dwucukier. Cząsteczka spożytego z pokarmem cukru nie może być wtedy rozłożona do jej składowych, czyli galaktozy i glukozy, co wywołuje dolegliwości jelitowe. Zazwyczaj przyczyny pierwotne uwarunkowane są genetycznie i niestety nieodwracalne. 

Jeśli chodzi o przyczyny wtórne, są one najczęściej związane z nieprawidłowościami dotyczącymi jelita i dają szansę na ustąpienie bądź złagodzenie objawów po usunięciu przyczyny. Do schorzeń jelit, które mogą predysponować do wystąpienia nietolerancji laktozy, zaliczamy m.in.:

• Celiakię – z uwagi na zaniki kosmków jelitowych w przebiegu celiakii pojawiają się wtórne problemy z trawieniem węglowodanów,
• Nieswoiste zapalenia jelit np. choroba Leśniowskiego-Crohna – z uwagi na proces zapalny obejmujący ścianę jelita rozkład cukrów jest utrudniony,
• Infekcje i choroby pasożytnicze – skolonizowanie przez drobnoustroje przewodu pokarmowego powoduje uszkodzenie komórek nabłonkowych, upośledzając prawidłowe trawienie węglowodanów.

Również przyjmowanie niektórych leków np. antybiotyków może spowodować przejściową nietolerancję laktozy – antybiotyk spożywany bez odpowiedniej osłony wyjaławia przewód pokarmowy, umożliwiając jego łatwiejszą kolonizację np. przez wirusy czy bakterie chorobotwórcze. To natomiast powoduje uszkodzenia nabłonka i zaburzenie trawienia i wchłaniania dwucukrów, dając objawy związane z ich nietolerancją.

Nietolerancja laktozy u dzieci czy alergia na mleko? Jakie daje objawy?

Nietolerancja laktozy u dzieci jest bardzo często mylona z alergią na białka mleka z uwagi na bardzo podobne objawy. Tak naprawdę są to jednak bardzo różniące się od siebie jednostki chorobowe, dlatego należy poprawnie je zdiagnozować. Nietolerancja laktozy dotyczy bowiem nieprawidłowości związanych z jelitami i upośledzoną funkcją enzymu, natomiast alergia na mleko ma związek z odpowiedzią układu immunologicznego na cząsteczki białek w nim zawartych.

Główne objawy nietolerancji laktozy to wzdęcia, skurcze i bóle brzucha, nudności i gazy, czasem jest to również biegunka, wymioty czy odbijania. Z uwagi na brak lub niedobór enzymu trawiącego laktozę, przedostaje się ona w obręb jelita grubego, gdzie przy udziale bakterii jest rozkładana w beztlenowym procesie do cząsteczek organicznych. W trakcie tego procesu dochodzi do powstawania bardzo dużych ilości gazów, które gromadząc się w jelitach maluszka, powodują u niego również przykre i uciążliwe kolki.

Objawy nietolerancji mogą wystąpić w każdym wieku, jednak najczęściej pojawiają się dość wcześnie i mają burzliwy przebieg. W momencie, gdy rodzice zaczynają podejrzewać nietolerancję laktozy u dziecka, powinni skonsultować się z lekarzem, który zaleci odpowiednie dla wieku dziecka i nasilenia objawów postępowanie.

Diagnostyka nietolerancji laktozy

Jeżeli istnieje podejrzenie nietolerancji laktozy u dziecka, należy udać się do lekarza, który po zebraniu dokładnego wywiadu zbada je i zleci odpowiednie badania. Do badań przydatnych w diagnostyce tego schorzenia należą m.in. :

• wodorowy test oddechowy – jest to najlepsze badanie nieinwazyjne, jednak ze względu na brak współpracy nie jest możliwe do przeprowadzenia u niemowląt. Polega on na podaniu doustnym określonej ilości laktozy i pomiarze w wydychanym powietrzu wydzielanego w trakcie jej rozkładu przez bakterie jelitowe wodoru. Wynik ten będzie wyższy u osób chorych niż zdrowych,
• Endoskopowe badanie jelita z pobraniem wycinków i oznaczeniem aktywności disacharydaz – badanie o najwyższej wartości diagnostycznej,
• Badania genetyczne – przeprowadza się je w celu ustalenia, czy nietolerancja ma charakter pierwotny i związana jest z brakiem lub niedoborem laktazy.

Dodatkowo przeprowadza się także próbę eliminacji i prowokacji pokarmowej, mającą na celu potwierdzenie występowania objawów w związku ze spożyciem laktozy. Jest to jednak tylko zabieg pomocniczy, który ma jednak na celu wytypowanie produktów, które będą musiały być odstawione w razie konieczności stosowania diety eliminacyjnej.

Jak leczymy nietolerancję laktozy?

Terapia tego schorzenia obejmuje wprowadzenie diety polegającej na eliminacji produktów wywołujących objawy nietolerancji. Najtrudniejszym krokiem, lecz niezbędnym jest zastosowanie tej diety u niemowlęcia.

Z uwagi na to, że w mleku matki znajdują się duże ilości laktozy (ok. 6-7%, gdy w mleku krowim jest jej tylko około 3-4%) konieczne jest zaprzestanie karmienia piersią i przejście na odpowiednie mieszanki sztuczne. W przypadku nietolerancji laktozy u maluszka lekarz rodzinny lub pediatra zaleci specjalne mlekozastępcze mieszanki bezlaktozowe, które będą dla niego w pełni bezpieczne. U starszych dzieci z reguły nie jest konieczna całkowita eliminacja produktów mlecznych, lecz tylko ograniczenie ich ilości w diecie do dobrze tolerowanej przez dziecko. Często też dzieje się tak, że pomimo nietolerancji laktozy w mleku mogą one bez przeszkód spożywać produkty pochodzące z jego fermentacji jak jogurty czy kefiry.

Dieta eliminacyjna niesie ze sobą ryzyko wystąpienia w organizmie niedoborów składników odżywczych i mineralnych jak np. białka czy wapnia. W takim przypadku należy położyć nacisk na odpowiednią ich suplementację, gdyż są to substancje niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju młodego organizmu.

Innym rozwiązaniem problemu nietolerancji laktozy jest stosowanie specjalnych preparatów zawierających zsyntetyzowany laboratoryjnie enzym rozkładający laktozę. Dzięki temu po spożyciu produktów, w których się znajduje, będzie mogła być prawidłowo trawiona i nie dojdzie do powstania niepożądanych objawów jej nietolerancji.

Choć nietolerancja laktozy u dzieci jest często mylona z alergią na białka mleka, to obie choroby różnią się od siebie przyczynami powstawania. Często jednak mogą ze sobą współistnieć lub nakładać się na siebie. W przypadku podejrzenia u maluszka którejkolwiek z tych chorób należy skonsultować to z lekarzem w celu potwierdzenia diagnozy i zastosowania odpowiedniej terapii mającej na celu zmniejszenie dokuczliwości objawów takich jak kolki, biegunki czy bóle i skurcze brzuszka. Stosowanie się do zaleceń z reguły przynosi bardzo dobre efekty, a mały szkrab cierpiący na nietolerancję laktozy po wyeliminowaniu jej z diety zaczyna czuć się i funkcjonować o wiele lepiej, a zdrowie i dobre samopoczucie swojej pociechy jest przecież dla rodzica najważniejsze.