Nieprawidłowe raczkowanie i co dalej?

Rozwój motoryczny dziecka, choć rozpoczyna się już tak naprawdę w łonie matki od wszelkiego rodzaju kopniaków, obrotów czy zmian pozycji, to jednak dopiero po narodzinach maluszka możemy go w pełni obserwować i analizować. Jest to niezwykle ważne, ponieważ prawidłowa motoryka jest jedną z podstawowych umiejętności, a jej zaburzenia mogą świadczyć o wadach i chorobach związanych z narządem ruchu lub układem nerwowym. W związku z tym, aby pomóc rodzicom zmierzyć się z tym trudnym tematem dotyczącym rozwoju ich pociech, zajmiemy się dziś jednym z etapów nauki prawidłowych procesów ruchowych – raczkowaniem.

Jak powinno wyglądać prawidłowe raczkowanie?

Raczkowanie definiuje się jako ruch polegający na poruszaniu się maluszka na wyprostowanych kończynach górnych i kolanach. Zwykle odbywa się to w naprzemiennie skoordynowany sposób, czyli lewa nóżka współpracuje z prawą rączką, a lewa rączka z prawą nóżką. Początkowo koordynacja ta jednak może być trudno zauważalna przez rodziców z uwagi na to, że w początkowych etapach rozwoju maluch raczkuje jeszcze dosyć niepewnie.

Terminu raczkowanie nie należy mylić z pełzaniem, czyli ruchem do przodu wykonywanym przy pomocy wszystkich kończyn, z tułowiem leżącym na podłożu, oraz z tak zwanym „pełzanie jak foka” (czasem spotykanym w literaturze) – sposób wykonywania ruchu jest podobny jak przy pełzaniu, jednak tutaj uzależniony jest w głównej mierze od pracy kończyn górnych, z nikłym udziałem kończyn dolnych. Pełzanie i „pełzanie jak foka” są etapami osiąganymi przez dziecko w trakcie nauki raczkowania, jednak nigdy nie należy uważać ich za ostateczne prawidłowe raczkowanie.

Jak wygląda rozwój raczkowania?

Raczkowanie jest procesem ruchowym, który rozwija się wieloetapowo. Zwykle rozpoczyna się ono około 8 miesiąca życia, kiedy to niemowlę zaczyna obracać się wokół własnej osi i podejmuje próby ruchu w miejscu oraz pełzania do przodu. W kolejnym miesiącu życia maluch przesuwa się do przodu ruchem pełzającym, z pomocą wszystkich kończyn. Nóżki są na tym etapie jeszcze lekko wyprostowane, a sam ruch może być wykonywany początkowo z przewagą jednej ze stron ciała (sytuacja ta trwa jednak dość krótko). Jeśli chodzi o dalsze etapy rozwoju, dziecko raczkuje w sposób nieskoordynowany, kołysząc się na rączkach i kolanach zwykle już pod koniec 9 miesiąca życia. W 11 miesiącu natomiast niemowlak opanowuje raczkowanie w koordynacji skrzyżnej (lewa ręka-prawa noga i odwrotnie) i na tym etapie rozwoju zazwyczaj robi to też chętnie i pewnie.

Nieprawidłowe raczkowanie – co powinno zaniepokoić rodzica?

Pierwszą kwestią do ustalenia w przypadku podejrzenia nieprawidłowego raczkowania jest kryterium czasu. Jak już wspominaliśmy, zwykle maluchy rozpoczynają naukę raczkowania w wieku około 8 miesięcy, a prawidłowo raczkują mniej więcej w 10 miesiącu swojego życia. Jeśli więc po upływie 10-11 miesięcy od narodzin dziecko nie wykazuje żadnej chęci do nauki raczkowania (na przykład nie próbuje podjąć jakiegokolwiek ruchu, nie pełza), to wymaga to konsultacji specjalisty. Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku wcześniaków (z uwagi na wiek skorygowany) pierwsze próby raczkowania mogą zacząć się nieco później, dlatego w takich przypadkach można przyjąć postawę czujnej obserwacji.

Nieprawidłowości w przebiegu raczkowania mogą dotyczyć również wykonywanych ruchów lub ich braku. Jak już pisaliśmy wcześniej, raczkowanie jest typem ruchu, w którym dziecko porusza się na kolanach z pomocą wyprostowanych kończyn górnych. Jeśli więc maluch pomimo upływu odpowiedniego czasu porusza się „jak foka”, używa do ruchu tylko jednej połowy ciała, lub powłóczy jedną z kończyn to znak, że wskazana jest pilna konsultacja lekarska.

O czym może świadczyć nieprawidłowe raczkowanie?

Nieprawidłowe raczkowanie może mieć wiele przyczyn, jednak zwykle związane są one z nieprawidłowościami układu kostno-stawowego, mięśniowego czy też nerwowego. Zmiany w układzie kostno stawowym mogą ograniczać ruchy dziecka lub sprawiać mu ból w związku z czym może raczkować niechętnie, lub w próbować robić to w innych pozycjach (na przykład z wyprostowaną jedną nóżką czy podpierając się tylko jedną rączką lub na jednym kolanie). Nieprawidłowe napięcie mięśniowe może powodować trudności w poruszaniu kończynami, utrzymywaniu na nich ciężaru ciała, a także ich zginaniu i prostowaniu. Wady układu nerwowego natomiast (na przykład związane z przewodnictwem nerwowo-mięśniowym) mogą uniemożliwiać poruszanie kończynami, powodować męczliwość, a także zaburzenia równowagi.

Bez względu jednak na przyczynę, nieprawidłowego raczkowania wymaga jak najszybszej konsultacji lekarskiej (początkowo wskazania jest wizyta u lekarza rodzinnego lub pediatry). Co więcej, w części przypadków niezbędne jest przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki i konsultacji neurologicznej, ortopedycznej oraz fizjoterapeutycznej. Po ustaleniu diagnozy należy podjąć decyzję dotyczącą leczenia oraz rehabilitacji maluszka, tak, aby w największym możliwym stopniu móc zniwelować ograniczenia sprawnościowe i nadać dalszemu rozwojowi motorycznemu właściwy tor.

Podsumowując, raczkowanie jest jednym z etapów prawidłowego rozwoju motorycznego niemowlaka, a jego nieprawidłowości mogą być związane z wadami kostno-stawowymi, mięśniowymi i nerwowymi, w związku z czym wymagają szybkiej konsultacji specjalistycznej i wdrożenia odpowiedniej terapii. Takie działania, jeśli zostaną podjęte w odpowiednio szybkim czasie, w niektórych przypadkach mogą pomóc zniwelować istniejące nieprawidłowości i dać maluchowi możliwość nadrobienia powstałych z ich powodu zaległości w rozwoju motorycznym.

Bibliografia:
Dobrzańska A., Ryżko J.: Pediatria. Podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego. Elsevier. Urban & Partner 2010
Hellbrüger T., Lajosi F., Menara D. i wsp.: Postępy Pediatrii Społecznej. Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa. Pierwszy rok życia. Wydawnictwo Kraków 1994