Bezsenność u dzieci, czyli powszechne problemy ze snem

Bezsenność jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych schorzeń u dzieci oraz młodzieży. Szacuje się, iż cierpi na nie nawet 20-40% pacjentów, którzy nie ukończyli jeszcze 18 roku życia. Bezsenność u dzieci to jednak nie tylko problemy z zasypianiem, budzenie się w nocy, czy też odczuwanie zmęczenia i niewyspania w ciągu dnia. Brak odpowiedniej ilości snu i jego zła jakość wpływają negatywnie na wiele aspektów życia malucha oraz całej jego rodziny. Przewlekłe deficyty w tym zakresie mogą także prowadzić do wielu odległych, negatywnych konsekwencji zdrowotnych i psychicznych w kolejnych latach życia dziecka. Zatem, jakie są najczęstsze przyczyny i metody leczenia bezsenności w populacji pediatrycznej?

Bezsenność u dzieci – objawy i rozpoznanie

Międzynarodowa klasyfikacja zaburzeń snu (ICSD) pozwala na rozpoznanie u dziecka bezsenności w przypadku spełnienia przez malucha następujących kryteriów diagnostycznych:

• Kryterium A – dziecko ma trudności w zasypianiu. To przejawia się oporem przed położeniem się do łóżka i/lub wydłużeniem czasu, który upływa pomiędzy zgaszeniem światła w pokoju a zaśnięciem. Do kryterium tego zaliczają się również częste lub przedłużające się wybudzenia nocne. Warto dodać, że fizjologiczne są krótkotrwałe wybudzenia z częstości 1,3 na dobę u najmłodszych maluchów i 0,73 u dzieci starszych. Dopuszczalny jest również wariant bezsenności, który obejmuje wczesne wstawanie mające negatywny wpływ na innych członków rodziny.
• Kryterium B – u dziecka występuje w ciągu dnia przynajmniej jeden z objawów takich jak senność, zmęczenie, pogorszenie koncentracji i uwagi, zaburzenia nastroju i zachowania, czy też pogorszenie funkcjonowania w szkole i domu.
• Kryterium C – objawów bezsenności nie daje się wytłumaczyć zbyt krótkim czasem, jaki maluch ma na sen lub złymi warunkami (na przykład zimnem, hałasem, czy też nadmiernym oświetleniem w miejscu, w którym dziecko śpi).

Co więcej, aby móc rozpoznać bezsenność, u dziecka kryterium B musi być spełnione przez minimum 3 dni w tygodniu przez 3 kolejne miesiące.

Bezsenność u dzieci – przyczyny

U większości dzieci cierpiących na bezsenność stwierdza się tak zwaną bezsenność behawioralną. Według różnych statystyk, dotyczy ona 10-30% maluchów w wieku przedszkolnym oraz 15% we wczesnoszkolnym. Klinicznie bezsenność behawioralną dzieli się na uwarunkowaną pewnymi wyuczonymi schematami (bezsenność behawioralna warunkowa). Oraz podyktowaną brakiem przestrzeganie przez dziecko wcześniej ustalonych zasad (bezsenność behawioralna z braku dyscypliny).

Bezsenność behawioralna warunkowa charakteryzuje się tym, iż maluch jest w stanie zasnąć jedynie w ściśle określonych warunkach, co zazwyczaj wymaga towarzystwa jednego z rodziców. Przykładowo, dziecko usypia jedynie podczas ssania piersi lub smoczka, kołysania, przytulania, czy też oglądania bajki. Cechami charakterystycznymi bezsenności behawioralnej warunkowej są również częste, przedłużające się wybudzenia nocne i buntownicza postawa dziecka. Ta ostania jest odpowiedzią na brak stworzenia przez rodziców określonych warunków zasypiania.

Drugim rodzajem bezsenności behawioralnej jest bezsenność z braku dyscypliny. U jej podłoża leży niewyznaczenie przez rodziców jasnych dla dziecka norm zachowania. Na przykład co do spania wyłącznie w swoim pokoju lub godziny kładzenia się do łóżka. Ten rodzaj bezsenności charakteryzuje się znacznym wydłużeniem czasu potrzebnego dziecku do zaśnięcia (maluch wykazuje szereg zachowań opóźniających). Często spotykane są również nocne wybudzenia połączone z próbami złamania wcześniej ustalonych reguł. Na przykład próba udania się do pokoju rodziców. Bezsenność behawioralna z braku dyscypliny nasila się u dziecka zwłaszcza w sytuacji, gdy rodzice często się kłócą, zmieniają zasady i nie są jednomyślni.

Oczywiście, istnieją również inne niż behawioralna rodzaje bezsenności u dzieci. Spośród nich można wymienić bezsenność pierwotną (nawet 10,7% nastolatków w USA), czy też psychofizjologiczną wyzwoloną przez stresujące wydarzanie. Co warte jeszcze zaznaczenia, statystyki pokazują, iż bezsenności może być związana z występującymi u dzieci zaburzeniami psychicznymi, neurorozwojowymi i przewlekłymi chorobami somatycznymi (50% dzieci z bezsennością).

Bezsenność u dzieci – leczenie

Leczenie bezsenności u dzieci powinno być zawsze poprzedzone szczegółową diagnostyką i wykluczeniem środowiskowych oraz organicznych przyczyn jej występowania. U maluchów, u których stwierdzi się jakiekolwiek nieprawidłowości, pierwszym krokiem jest ich wyeliminowanie. Dalsze postępowanie obejmuje głównie wdrożenie podstawowych zasad zdrowego snu oraz terapię behawioralną.

Podstawowe zasady zdrowego snu obejmuje skrócenie czasu, jaki dziecko pozostaje łóżku. Dziecko powinno mieć wpojoną zasadę, iż łóżko służy głównie do spania. Pomocne może być również ustalenie stałej pory chodzenia spać i drzemek, unikanie jasnego światła w sypialni, czy też zwiększenie ekspozycji na promienie słoneczne w ciągu dnia. Nie można również zapominać o konieczności znacznego ograniczenia wykonywania absorbujących czynności bezpośrednio przed snem. Należy pomyśleć o nietraktowaniu możliwości późniejszego pójścia spać jako nagrody.

Jeśli chodzi o leczenie bezsenności behawioralnej, to duża rolę odgrywają konsekwencja rodziców w przestrzeganiu wdrożonych wcześniej zasad oraz eliminowanie zachowań warunkowych u malucha. W tym drugim przypadku wykorzystuje się dwie metody – radykalne lub stopniowe wygaszanie. Polegają one na całkowitym ignorowaniu zachowań buntowniczych dziecka (postępowanie radykalne). Kluczem jest pozostawieniu starszego dziecka samego w pokoju, co ma na celu wykształcenie u niego umiejętności samokontroli. Oczywiście przy jednoczesnym zapewnieniu, że jesteśmy obok i reagowanie w razie potrzeby.

Dopuszczalne jest również stopniowe zmniejszanie udziału rodzica w procesie zasypiania dziecka (postępowanie stopniowe). Wykazano, iż metoda wygaszania jest skuteczna i nie ma dla dziecka żadnych negatywnych konsekwencji zdrowotnych i psychicznych.

Słowem zakończenia, większość przypadków bezsenności u dzieci jest uwarunkowana behawioralnie. Jedynym skutecznym sposobem walki z problemem jest ustalenie ścisłych reguł i konsekwentne ich przestrzeganie.

Bibliografia:
Rozpoznawanie i leczenie zaburzeń snu u dzieci – Anna Ivanenko, MD, PhD, Pallavi P. Patwari, MD
Bezsenność u niemowląt i małych dzieci – Judith A. Owens, Maile Moore